- Bal arısı kolonilerinin çoğalma içgüdüsü ile yeni bir koloni oluşturmak üzere, ana arının bir kısım işçi arı ile birlikte kovanını terk etmesine oğul verme denir.
- Depolanan besinin mevcut koloniyi geçindiremeyeceği inancı oluştuğunda bir grup işçi arı geride meme bırakarak ana arı ile birlikte kovanı terk eder ki buna “açlık oğulu” denir. Ancak bunu yapacak kadar koşullar elverişli değilse, (örneğin kışın açlık tehlikesi varsa) en yaşlıdan başlayarak kolonide intiharlar görülür. Bunun en belirgin belirtisi işçi arıların başlarını göz içerisine sokarak havasızlıktan ölmeleridir.
- Oğul verme her dönemde görülebileceği gibi asıl sezonu erken ilkbahar döneminde havaların sıcak ve besin kaynaklarının bol olduğu dönemdir.
- Bal arısı kolonileri çoğalma içgüdüsü ile oğul verme olayını yapacakları gibi kontrollü koşullarda arıcı da oğul üretimi yapabilmektedir.
- Oğul konusunda dikkat edilecek en önemli husus koloniye oğul verdirmemektir. Zira koloni oğula yattı ise bundan vazgeçirmek neredeyse imkânsızdır.
- Koloni bir kez oğul verebileceği gibi bazen 4-5 defa oğul verdiği de görülmektedir.
- Önemli olan ve ekonomik değeri bulunan oğul birinci oğuldur. Diğer oğullar çok küçük yapıdadırlar.
- Oğulla kovanın %30-70 arısı gider. Oğulu çoğunlukla 4-23 günlük arılar oluşturur.
Oğul Hazırlığı ve Çıkışı
- İlkbaharda kovanda işçi ve erkek arı sayısı artıyor, yumurta azalıyor ve işçi arıların çoğunluğu kovan önünde küme oluşturuyorsa, peteğin alt ve yan kısımlarında çok sayıda ana arı yüksüğü varsa kovan oğula hazırlanıyor demektir. Arı yığılmasını sıcak havada kovan önündeki yığılma ile karıştırmamalıdır.
- Oğul hazırlığının ilk başlangıcında hazırlanmış gözlere yumurta bırakılır ve larva gelişir. Ayrıca bu gözlere işçi arılar da yumurta taşıyabilirler.
- Ana arının besini azaltılarak zayıflaması ve uçuşa hazır hale gelmesi sağlanır.
- Oğul kovanı terk etmeden birkaç gün önce, tarlacı arıların bir bölümü keşif yaparlar, yerleşme yerini Nasanov feromonu ile işaretlerler ve dansla da kovan içinde tarif ederler.
- Oğula çıkacak olan işçi arılar midelerini bal ile doldururlar ve aniden kovandan ayrılırlar.
- Ana arı gözünün sırlandığı 9. günde eski ana arı ile koloninin %30-70 kadar ergin arısı birlikte çıkar.
- Genellikle oğul sıcak, güneşli ve sakin bir günde, saat 10:00-14:00 arasında çıkar.
- Ana arının kokusuyla koordine olan arı oğulu birlikte uçar ve kovan yakınında geçici konaklama yerine gider.
- Arılar daimi konaklama yerine gitmeden geçici konaklama yerinden bir an önce alınmalıdır.
- Geride kalan kolonide yeni ana gözden çıkar, çiftleşerek kovana hâkim olur.
- Koloni oğul vermeye devam edecekse birinci oğul dışındaki oğullar, genç ana arılarla çıkarlar.
- En son çıkan oğulda kovandaki dölsüz ana arıların tamamı bulunur. Bu ana arıların sadece bir tanesi çiftleşerek ana arı görevi yapacaktır. Ancak son çıkan oğullar çok küçüktür.
- İlk çıkan oğula, birinci oğul denir. Birinci oğuldan 7-8 gün sonra 2. oğul, ikinci oğuldan 3-5 gün sonra 3. Ve yine 2-3 gün ara ile 4., 5. oğullar çıkabilir.
- Bu oğullar kovana alınınca ana arılardan bir tanesi koloni tarafından benimsenir, diğerleri öldürülür. Kabul edilen bakire ana arı çiftleşme uçuşuna çıkar ve yumurtlamaya başlar.
Oğulun Kovana Alınması
- Oğulun bulunduğu yerden alınmasında dikkat edilecek en önemli husus, ne zaman çıktığının bilinmesidir.
- Oğul karnı balla dolu olarak çıktığı için sokma eğilimi göstermez. Ancak 3-4 gün içinde bal miktarı azalacağından ve yeni yerleşim alanı bulamadıklarında huzursuz ve saldırgan olurlar.
- Oğul alçak bir dala konmuş ise dal kesilir. İçerisinde elde varsa ballı polenli, yoksa temel petekli çerçeveler bulunan bir kovanın uçma deliği önüne konularak kovana girmeleri beklenir.
- Yüksek bir yere konmuş ise özel hazırlanmış bir çubuk ucuna geçirilmiş bir torba yardımıyla alınarak aynı işlemler tekrarlanır.
- Altına kovan konulacak şekilde konaklayan oğul için diğer kolonilerden toplanmış ergin arısı olmayan, ballı, polenli ve yavrulu 4-5 çerçeveli boş kovan oğulun altına konulur. Ani bir vuruşla oğul, çerçeveler arasında bırakılan boşluğa düşürülür ve kovan kapatılır.
- Oğul konulan kovan olduğu yerde bırakılır veya arılığa taşınır. Ana arı kovan içerisinde olduğu müddetçe arılar kovanı terk etmez. Bir kısım arı eski yere gider. Ancak akşamüzeri en yakın kovana dahil olurlar.
- Arıların konmuş olduğu dal kesilerek yakılır, yakılamayacak bir yer ise bol dumanlanarak arıların bıraktığı koku yok edilmeye çalışılmalıdır.
- Oğul kovana yerleştirildikten birkaç gün sonra eski ana arı, genç bir ana arı ile değiştirilmelidir.
- Ayrıca oğulların, üretim dönemine güçlü girebilmesi için haftada bir adet sırlı kuluçkalı çerçeve verilmelidir.
Kovana Yerleştirilen Oğulun Kaçması
- Arıların konulduğu kovan küflü veya ilaç kokulu olduğu, ana arının kovan dışında kalması veya ezilip ölmesi durumunda oğul konulduğu kovanı terk edebilir.
- Oğul konulan kovan aşırı güneş altında kalırsa kaçma olasılığı yüksektir.
- Ana arı oğul alınan yerde kalmışsa koloni tekrar eski yerine döner ve bir müddet sonra uzaklaşırlar.
- Kovanın alamayacağı kadar arı mevcudu var ve sıkışıklık oluyorsa kovan terk edilebilir.
- İkinci ve son oğulların ana arıları, çiftleşme uçuşuna çıktığı durumda kovandaki arılar peşine takılarak kovanı terk edebilirler.
Oğul Veren Kovanların Bakımı
- Oğul veren koloniler zayıflamış ve verimsizliğe aday kolonilerdir. Bu nedenle kolonilere mümkün olduğu kadar bir daha oğul verdirilmemelidir.
- Bunu önlemek için oğul vermiş olan kovanda 1-2 yüksük bırakılır ve diğerleri yok edilir. Ayrıca oğul veren kovanın yeri değiştirilir ve yerine o gün oğul veren koloni konulur.
- Böylece oğul veren kovanın tarlacıları yeni oğul kovanına girer. Oğul kovan güçlenmiş olduğu gibi oğul veren kovan ise zayıflayarak yeni oğul vermekten vazgeçer.
- Anaç kovana şurup verilerek süreç tamamlanmış olur.
Oğul Verme Nedenleri
- Arıların çoğalma içgüdüsü.
- Ana arının oğul vermeye eğilimli yapıya sahip olması.
- Ana arının yaşlanarak verimsiz bir hal alması.
- Kovan içi havalandırmanın yetersiz olması nedeniyle kovan içinde nemin yükselmesi.
- Kovan içerisinde ergin arıların yer darlığı nedeniyle sıkışık bir durumda olması.
- Çeşitli sebeplerle ana arı feromonunun kolonideki dengesiz dağılımı.
- Kovanın aşırı güneş altında bir yerde bulunması.
- Ana arının yumurtlayacağı alan kalmaması.
- Yüksek dozda ilaç kullanımından kaynaklanan ilaç kokusunun kovanda hissedilir düzeyde artması.
Oğula Karşı Alınacak Önlemler
- Yaşlı ana arı, genç bir ana arı ile değiştirilmelidir.
- Oğul veren kolonilerden ana arı yetiştirilerek kullanılmamalıdır.
- Kolonileri oğul vermek yoluyla çoğaltma yönüne gidilmemelidir.
- Koloniler sık sık kontrol edilerek oğula neden olabilecek sebepler giderilmelidir.
- Kolonilerin genetik yapısı iyileştirilmelidir.
- Gelişen kolonilerden yapay oğul alınmalıdır.
- Ana arıya yumurtlama alanı açmak için kuluçkalığa işlenmiş boş petek verilmelidir.
- Ana arı belirli bir süre kafese alınarak koloni populasyonunun büyümesinin önüne geçilmelidir.
- Kovanlar üzerinde gölgelik oluşturulmalıdır.
- Güçlü gelişen kovanlardaki kapalı yavrulu çerçeveler zayıf kolonilere verilmelidir.
Oğul Engelleme Yöntemleri
- Oğul verecek olan kolonide varsa tüm ana arı yüksüklerinin kesilip atılması sağlanmalıdır. Ancak bu uygulama 2 kez yapılmalıdır. Çünkü 2 kez yapıldığı halde oğul eğilimi devam ediyorsa koloninin oğul verme nedeni ana arıyı değiştirme isteğinden kaynaklanmaktadır. Üçüncü kez veya daha fazla yüksük kesimi kovanın ana arı yenileme işlemi yapmasına neden olur.
- Bu dönemde yüksük kontrolü 7 günde bir yapılmalıdır. Ancak unutulmamalıdır ki oğul yüksükleri çoğu zaman arıcının dahi göremeyeceği gizli yerlerde da yapılırlar.
- Göz kesme işi yapılırken dikkat edilecek en önemli husus iptal edilecek gözlerin açık olmasıdır. Zira kapalı göz bulunması demek kovanın oğul vermiş olması demektir. Bunu dikkate almadan yapılacak bir kesim işlemi koloniyi tümden ana arısız bırakmak demektir.
Demaree Oğul Önleme Yöntemi
- Dünyada yaygın olarak kullanılan oğul önleme yöntemidir. Bu yöntem oğul eğilimi başlamış veya başlamamış olan tüm kolonilere uygulanabilir. Genellikle bu yöntemin bir kere uygulanması yeterli olmaktadır.
- Öncelikle oluşmuş oğul gözleri iptal edilir. Sırlanmamış kuluçka ve yumurta içeren petek, ana arı ile birlikte kuluçkalığın ortasına yerleştirilir. Çerçevenin iki tarafında kalan boşluklar boş peteklerle doldurulduktan sonra üzerine ana arı ızgarası yerleştirilir.
- Üzerine yerleştirilen boş bir ballığa bütün kuluçka petekleri arılarla birlikte aktarılır ve kalan boşluk çerçeve ile tamamlanır.
- İşlem yapıldıktan 10 gün sonra üstte ana arı yüksükleri oluşmuşsa bunlar iptal edilir. Boş olan gözlerin yerine bal doldurulduğu görülür.
Yapay Oğul Üretimi
- Gelişmekte olan güçlü arı kolonilerinden toplama veya bölme yolu ile yapay olarak yeni bir koloni oluşturmadır.
- Kolonilerden alınacak birer adet ballı, arılı-yavrulu ve arılı-günlük yumurtalı çerçeveler ile oluşturulur. Bu koloniye varsa ana arı veya yüksüğü verilir.
- Gerekli kontroller yapılarak ana arının kabullendirilmesi sağlanır. Ancak anasızlıktan 6 gün sonra tüm yüksüklerin iptal edilmesi sonrasında kafeste ana arı vermek en uygun olan yöntemdir.
- Arılıktan en az 5 km uzağa götürülerek 7-8 gün orada tutulur ve sonra tekrar arılığa getirilebilir.
- Güçlü arı kolonilerinden bölme yolu ile yapay olarak oğul oluşturmak için güçlü koloni eşit iki parçaya ayrılır ve ayrı kovanlara konulur.
- Koloninin birine bölündükten 6 gün sonra ana arı veya yüksük verilir. Elde ana arı veya yüksük yoksa kendi ana arısını kendisi yapması sağlanabilir.
- Tarlacı arıların eşit dağılımı için eski kovanın uçuş deliğinin hizası, yan yana konulan iki kovanın arasına getirilir.
